Рим Йыһангировтың картиналарында романдағы төп ваҡиғалар сағыла. Ырғыҙ буйындағы саман йорттар кү­ңел­гә айырыу­са яҡын. Айҙаҡайҙың һәр өйө үҙ урынында бирелгән. Рим ағайым Хәсән ауылын, уҙған быуаттың 50-60-сы йылдарында үҙе күргәнсә, өҫтәүенә өлкәндәр менән һөйләшеп, шулай аныҡ биреүгә өлгәшкән. “Ырғыҙ” романын ныҡ һәйбәт белгән уҡыусы ағайымдың һүрәттәрендә барлыҡ ваҡ деталдәрҙе күрә ала. Әҫәрҙең “Гөлйөҙөм”, “Яусы” бүлектәренән Үмәр ҡарттың кирбес йорто, Землян­ка баҙарынан ҡайтҡас, ауыл ҡарт­та­рының өй эсендә төрлө тауарҙы ҡарауы бер картинала бирелгән. Роман­дағы юлдарға күҙ һалайыҡ: “Был юлы Үмәр, урынынан тороп, мейес янындағы таяу эргәһендә ятҡан тоҡто ҡутарҙы. Ирҙәр бөтәһе лә тоҡ янына шыуышып эркелде: “Бына быныһы сәтин һымаҡ бер нәмә, бөрләнтин тиҙәрме, аршыны егерме биш тин ярым. Ҡыҙға күлдәк булыр тип алдым...”

Икенсе картинала ҡыҙылдарҙың Айҙа­ҡайға килеп инеүе һүрәтләнә. Саман кир­бестән һалынған өйҙәр араһында ағастан төҙөлгән йорт тора, атлы ҡыҙылгвар­дия­сының ҡулында – ҡыҙыл флаг. Куйбышев, эшселәрҙең батшаға ҡаршы күтәрелеүе тураһындағы юлдар ике картинала сағылыш тапҡан. Уларҙы төшөргәндә Рим ағайым Һамар (ул ваҡытта – Куйбышев) ҡалаһына барып, шул заводты табып һүрәтләгән.

Ырғыҙ” романының “Яңынан байҙар туп­һаһында” тигән етенсе бүлегендә “Ныяҙ­ғолдоң был старшина булыу байрамы өс көнгә һуҙылды...” тигән юлдар бар. Картинала ул күренеш тә сағылыш тапҡан. Ә икенсе бер һүрәттә “Боҙ оҙатыу” йолаһы атҡарыла. Ул элек Ырғыҙ буйында киң таралған булған. Үҙем былтыр татар­ҙар­ҙың Һамар өлкәһендә үткәрелгән байрамында булғайным. Шул ваҡытта аға­йым­дың картинаһын иҫкә төшөрҙөм дә, башҡорттарҙа был йола юҡҡа сыҡҡан икән, тип уйлап ҡуйҙым. Сираттағы һүрәттә иһә ҡатын-ҡыҙҙың көндәлек тормошо – бала тәрбиәләү, аш әҙерләү, өй йыйыштырыу – һын­ландырыла. Минеңсә, унда – сабый­ҙары менән Гөлйөҙөм.

Айбулаттың зыяраты һүрәтләнгән картина айырым урында һаҡлана. Рим аға­йым, ул фильм төшөргәндә ныҡ кәрәк буласаҡ, тип күҙаллаған.

Ике йыл элек Бөрө ҡалаһынан ҡайтып килгәнемдә Йәмилә еңгәм (ағайымдың ҡатыны) менән осраштым. Һамар өлкәһендә Һ. Дәүләтшинаның музейын булдырыу маҡсатымды әйтеп, еңгәмдең рөхсәте менән һүрәттәрҙе алып ҡайттым. Бына хәҙер ике йыл инде улар Һамар өлкәһендә һаҡлана. Һүрәттәрҙе “Ырғыҙ” романын китап итеп сығарғанда ҡулланһындар ине ти­гән теләк менән янам. Уларҙы уҡыу­сылар, студенттар күрер, картиналар буйынса инша яҙыр ине.

Һамарҙа сыҡҡан “Беҙ – башҡорттар” исемле журналда Рим Йыһангиров тура­һындағы очергым донъя күрҙе. Ағайым 1940 йылдың 13 ноябрендә уҡытыусылар ғаилә­һендә өсөнсө бала булып тыуа. 1946 йыл­да аталары һуғыштан ҡайта, тик әсәләре ауырып үлеп китә. Фронтовик-уҡытыу­сы улдары Фрингель һәм Римде Өфөләге В.И. Ленин исемендәге мәктәп-интернатҡа урын­лаштыра. Рим ағайым X класты та­мам­лағас, Ҡазан ҡалаһындағы һынлы сәнғәт училищеһына уҡырға инә. Ул билдә­ле рәссам Рәшит Имашев менән бергә белем ала. ВГИК-ты тамамлағас, Мәскәү киностудияһында, Өфөләге драма театрында эшләй. 1978 йылдың 7 февралендә йәшләй вафат була.

Уның атаһы – Ғилман ҡартатайым – Өфөләге В.И. Ленин исемендәге мәктәптә уҡығанында Р. Ниғмәти менән бергә Һәҙиә һәм Ғөбәй Дәүләтшиндарға барып йөрөгән. Әлбиттә, улар хаҡында улдарына ла күп һөйләгән.

Рим Йыһангировтың картиналары ярты быуатҡа яҡын тик ятҡан, уларҙы бер нисә күргәҙмәлә әҙ генә кеше күргән. Хәҙер был һүрәттәр Ырғыҙ буйында, бөйөк әҙибәнең Украинка ауылында йыһазландырыла башлаған музейында башҡорт халҡының тарихын һөйләй. Һәҙиә Дәүләтшинаның романын халыҡҡа еткерә улар.

Автор: Зөбәйҙә ХӘМИҘУЛЛИНА.

Район: Һамар өлкәһе.

Сығанаҡ: "Башҡортостан" гәзите.